در هنگام خواب چه اتفاقاتی در مغز ما می افتد؟

خواب چه تاثیری بر مغز می گذارد؟

نمی توانید به خاطر آورید که وسیله های خود را کجا گذاشته اید؟ گاهی به نظر می رسد نام ها و قرار ملاقات ها را فراموش می کنید؟ مشکلات حافظه همیشه به خاطر افزایش سن نیست. این مشکلات بیشتر به این خاطر است که شما خواب کافی و مناسب ندارید.

در عصر ارتباطات و فن آوری های مختلف ( گوشی های هوشمند، رسانه های اجتماعی و تلویزیون) و سعی برای انجام همزمان کارهای مختلف، اغلب خواب را نادیده می گیریم. نتیجه ی این مسئله نه تنها تیرگی اطراف چشم ها و خمیازه های مکرر در روز بعد است، بلکه هرچه کمتر می خوابیم، بیشتر دچار فراموشی می شویم. دانشمندان و محققان اسرار بیشتری در مورد خواب را کشف کرده اند. خوابیدن به شکل گیری و تداوم حافظه ی طولانی مدت می شود.

خواب چه تاثیری بر مغز می گذارد؟

نیاز نیست در مورد اثرات ترمیمی خواب زیاد صحبت کنیم، چرا که صبح روز بعد خیلی سرحال از خواب بیدار می شویم. پژوهش های روانشناختی همیشه اشاره به این موضوع کرده اند که خواب با جلوگیری از دخالت فعالیت های ذهنی و رفتاری در فرایند تثبیت حافظه، به شکل گیری و تقویت حافظه کمک می کند. اما اکنون برای اولین بار دانشمندان به اتفاقات درون مغز در هنگام خواب، در سطح سیناپسی* Synapse، پی برده اند.

* سیناپس Synapse : به محل اتصال یک نورون با نورون دیگر سیناپس می گویند.

طبق یکی از تحقیقات اخیر، خواب سولو های مغز را تحریک می کند تا به دو روش پاسخ دهند. یا اتصالات سیناپسی تقویت می شوند که این امر حفظ خاطرات را برای مدت طولانی تسهیل می کند، یا تضعیف می شوند که منجر به فراموشی می شود. فرایند تقویت حافظه، تقویت طولانی مدت  long-term potentiation یا LTP یا تثبیت نامیده می شود.

دانشمندان یک پروتئین خاص را تشخیص داده اند که بر روی LTP تاثیر می گذارد. این مطالعه به منظور تعیین ارتباط بین خواب و حافظه و براساس یک سری مطالعات و بررسی های قبلی انجام شده.

طبق یک تحقیق دیگر، شکل گیری حافظه با تمرین مطالب یاد گرفته شده انجام می شود. بیشتر این تمرین ها بدون اینکه خودمان متوجه شویم، اتفاق می افتند، یعنی در زمان خواب.

برخی تحقیقات دیگر به نقش دوپامین* dopamine در شکل گیری و تداوم حافظه و چگونگی تاثیر خواب بر روی فعالیت دوپامین پرداخته اند. کاهش سیگنال دهی دپامینرژیک dopaminergic باعث بهبود حافظه و فرایند تثبیت می شود، در حالیکه افزایش آن باعث فراموشی می شود. این یافته ها در امتداد یافته های دانشمندان در تحقیقات گذشته می باشد: تحریک های خارجی و داخلی کمتری برای فعالسازی عصب های دوپامین در زمان خواب وجود دارد، بنابراین در طول خواب فعالیت دوپامینرژیک کمتری وجود دارد.

* دوپامین dopamine : هورمون مغزی دوپامین به ما توانایی و انرژی بیشتری می بخشد که کمبود آن باعث خستگی و بی حوصلگی در افراد می شود . 

* دپامینرژیک dopaminergic : به فرایند آزادسازی یا به کارگیری دوپامین گفته می شود.

خواب، حافظه و یادگیری

تثبیت حافظه، بازیابی فرایندهای جدایی ناپذیر است که بدون آنها یادگیری صورت نمی گیرد. یافته های تحقیقات یاد شده ما را در مورد نقش خواب در یادگیری کنجکاوتر می کند. دانش آموزان نیز کنجکاو هستند که بدانند آیا بهتر است شب بیدار بمانند و مطالعه کنند و خود را برای امتحان فردا آماده کنند؟

طبق تحقیقات انجام شده روی موش های آزمایشگاهی، یادگیری باعث آغاز رشد برآمدگی های مختلف دندریتی در شاخه های مختلف می شود. این برآمدگی ها با اتصالات جدید عصبی مطابقت دارند که در پاسخ به یادگیری مطالب جدید شکل می گیرند.

در آزمایشگاه، دو گروه از موش ها دویدن روی یک میله ی درحال چرخش را یاد گرفتند. سپس یکی از این گروه ها به مدت 7 ساعت خوابیدند ولی گروه دیگر اجازه خوابیدن نداشتند. پس از بررسی هر دو گروه، مشخص شد موش هایی که خوابیدند رشد بیشتری در مهره های دندریتیک نشان می دهند تا گروه دیگر که نخوابیده اند.

خواب و سازماندهی مجدد حافظه

خواب نه تنها حافظه را مستحکم می کند، بلکه به یادگیری هم کمک می کند. به علاوه خواب حافظه را مجددا سازماندهی کرده و جزئیات حافظه  را که باعث بهبود خلاقیت می شود، پیکر بندی می کند. سازماندهی مجدد کیفی از خاطرات به شکل گیری خاطرات جدید منجر می شود یا به یادگیری مطالبی که قبلا یادگیری آنها سخت بوده، کمک می کند. این امر باعث داشتن دیدگاه های خلاقانه و منحصر به فرد برای یک موقعیت می شود.

خواب و شکل گیری اشتباه حافظه

جنبه های مختلفی از حافظه وجود دارد.یادگیری زمانی موثر تلقی می شود که نه تنها مطالبی را ، بلکه به خاطر آوردن مطالب و تولید مجدد آنها پس از گذشت مدتی بسیار مهم است. حافظه گاهی خاطرات را نیز تحریف می کند، به این معنا که گاهی رویدادها و تجربه هایی را به خاطر می آوریم که هرگز اتفاق نیفتاده اند. دانشمندان ارتباطی بین خواب و شکل گیری نادرست حافظه کشف کرده اند.

طبق یکی از تحقیقات انجام شده، برخی حافظه ها در طول زمان دچار انحطاط می شوند و منجر به بروز خاطرات اشتباه می شوند. در این تحقیق از افراد شرکت کننده در تحقیق خواسته شد که لیستی از لغات مشابه در، لبه، طوفان، پرده، خانه، سایه و غیره را مطالعه کنند. پس از گذشت دو روز حافظه ی آنها در ارتباط با لغات مورد آزمایش قرار گرفت. با اشاره به برخی نشانه های کلیدی، این افراد لغاتی را به خاطر می آوردند که در لیست اصلی شامل نمی شد. علاوه بر اینها، اگر فاصله ی بین شکل گیری حافظه و به خاطر آوردن آن بیشتر باشد، این حافظه ی اشتباه پایدارتر می شود.

این امر نشان می دهد که خواب بر روی خاطرات به شکل های مختلف تاثیر می گذارد. این تفاوت از موقعیت های خاص در ذهن، جاییکه یک خاطره پردازش می شود، سرچشمه می گیرد. خاطراتی که به وسیله ی منطقه ی هیپوکامپ پردازش می شوند، پس از یک خواب عمیق به طور موثرتری تثبیت می شوند. اما تثبیت حافظه که نیاز به پردازش معنایی دارد، مانند زمانی که لغات مرتبط را به خاطر می آوریم، در سمت چپ قشر تمپورال مغز اتفاق می افتد. بنابراین همه ی خاطرات هم به وسیله ی خواب بهبود نمی یابند.

پیامدهای تحقیقات خواب و حافظه :

ما در زمان پرمشغله ای زندگی می کنیم و همزمان در مسیرهای مختلفی گام برمی داریم. در این حالت اولین قربانی خواب است. همه باید از یافته های تحقیقات ذکر شده یادداشت بردارد. واضح است که با تثبیت خاطرات در طول خواب، یادگیری بهبود می یابد. بنابراین لزومی ندارد دانش آموزان به خاطر درس خواندن بیشتر به خواب ود غلبه کرده و ساعت ها بی خوابی بکشند. البته حجم مطالب مطالعاتی نیز باید تحت کنترل باشد و خارج از توان دانش آموز نباشد.

افراد باید موارد پرت کننده ی حواس خود را به حداقل برسانند و زندگی خود را نظم بخشند تا مجبور به بیدار ماندن تا دیر وقت نباشند.