ایروان شهری بسیار قدیمی است که قدمت آن به قرن هشتم پیش از میلاد باز می‌گردد و از این رو، آثار تاریخی فراوانی از دوران گذشته به یادگار مانده و سالانه هزاران گردشگر از اقصی نقاط جهان برای بازدید از این میراث تاریخی راهی پایتخت ارمنستان می‌شوند.
به هنگام پرسه در خیابان‌های ایروان، وجود خیابان‌های عریض با درختان بلندقامت، کافه‌های کنار پیاده‌روها، ساختمان‌های گران‌قیمت و بسیاری از بناها با سبک نئوکلاسیک، در نگاه اول تصویری از پاریس را در ذهن هر گردشگری تداعی می‌کند. ولی با دقت بیشتر می‌توان جلوه‌های معماری تامانیان (معمار معروف ارمنستان) را در جای‌جای شهر مشاهده کرد. البته به دلیل قدمت تاریخی ارمنستان، آثار تاریخی نیز در این شهر به وفور یافت می‌شوند و حتی امکان بازدید از همه آن‌ها در یک روز امکان‌ناپذیر است. بنابراین، برای سهولت بازدید از جاهای دیدنی ایروان در داخل و خارج از شهر و نیز جلوگیری از اتلاف وقت و سردرگرمی در سفر به ایروان، می‌توان این جاذبه‌ها را در چند گروه مختلف طبقه‌بندی کرد.
مکان‌های تاریخی و دیدنی در مرکز شهر :
در حالت کلی، ایروان به سه ناحیه تقسیم می‌شود؛ کنترون (Kentron)، بخش مرکزی (Centre City) و بخش تجاری (Downtown). از آنجایی که بیشتر جاهای دیدنی ایروان در مرکز شهر قرار دارند، گردشگران خارجی نیز اغلب در این ناحیه تردد می‌کنند.
دژ اربونی (Erebuni Fortress)
دژ اربونی یک دژ تاریخی متعلق به ۳۰۰۰ سال پیش بوده و در ارتفاع ۱۰۱۷ متری در شهر ایروان واقع است. این دژ در دوره حکومت آرگیشتی یکم ساخته شده و یکی از بهترین دژهای ساخته شده در دوران پادشاهی اورارتو (آرات) است.
میدان جمهوری (Republic Square)
در صورت سفر به ایروان فرصت بازدید از این میدان مشهور را از دست ندهید. این میدان یکی از شاهکارهای زیبای تامانیان (معمار ارمنی) و نمادی از معماری سبک شوروی است. در این میدان می‌توان بناهای جدید از جمله ساختمان وزارت امور خارجه و گالری هنر را در کنار بناهای تاریخی مانند وزارت ارتباطات و هتل ماریوت را مشاهده کرد.
خیابان شمالی (Northern Avenue)
این خیابان عابرگذر از جمله بخش‌های جدید شهر است که در سال ۲۰۰۸ به بهره‌برداری رسیده و خانه اپرا را به میدان جمهوری وصل می‌کند. خیابان شمالی با سبک معماری رایج در دوره پس از جنگ جهانی دوم ساخته شده و یکی از مراکز خرید در ایروان محسوب می‌شود.
خیابان آبوویان (Abovian street)
در این خیابان می‌توان بسیاری از بناهای متعلق به دوره لابل اپوک (La Belle Époque) را مشاهده کرد. البته تعدادی از این بناها به دلیل بی‌توجهی و کهولت وضعیت چندان مناسبی ندارند.
خانه اپرا (The Opera House)
خانه اپرا یکی از زیباترین بناهای ایروان است که ورودی نخست آن از سمت میدان آزادی به تالار اپرا و باله اختصاص داشته و ورودی دوم آن متعلق به تالار کنسرت خاچاطوریان است.
میدان آزادی (Theatrical/Freedom square)
این میدان بخشی از محوطه خانه اپرا محسوب می‌شود. در واقع، خانه اپرا در ضلع شمالی قرار داشته و در امتداد آن پارکی با کافه‌های در فضای آزاد به سمت غرب جای گرفته‌اند. خیابان شمالی نیز در ضلع جنوبی قرار دارد و مسیر سمت غربی میدان نیز به پارک دریاچه قو منتهی می‌شود. در پارک نیز مجسمه‌ای از آرنو باباجانیان (آهنگساز و خالق دریاچه قو) نصب شده است. همچنین سالانه نمایشگاه‌های متعددی در محوطه این پارک برگزار می‌شوند.
آبشار، پارک مجسمه و موزه هنر کافسچیان (Cafesjian)
پارک مجسمه فضای سبز کوچکی است که در بخش شمالی خانه اپرا قرار دارد و مجسمه‌هایی از هنرمندان مشهور جهان مانند بوترو (Botero) در آنجا نصب شده‌اند. البته این پارک بخشی از موزه هنری کافسچیان است که در آن آبشارها، فواره‌ها، مجسمه‌های سبز و… در معرض دید عموم قرار دارند.
خیابان ماشتوتس (Mashtots avenue)
یکی از مشهورترین و طولانی‌ترین خیابان‌های ایروان (به طول ۲/۶ کیلومتر و ۴ باند) که در ناحیه کنترون قرار دارد که اغلب به دلیل ترافیک سنگین بسیار شلوغ است؛ در این خیابان دو باب بنای مشهور و قدیمی ایروان به نام‌های ماتناداران (Matenadaran) و مسجد کبود قرار دارند.
ماتناداران (Matenadaran)
موزه ماتناداران یکی از با ارزش‌ترین گنجینه‌های جهان است که در حدود هفده هزار متن خطی، کتاب‌های دست‌نویس یا چاپی به زبان ارمنی و سایر زبان‌های مشرق زمین در آنجا نگهداری می‌شود.
مسجد کبود (Blue Mosque)
مسجد کبود متعلق به پیروان شیعه است که در قرن هجدهم بنا شده و یکی از معدود بناهای جامعه مسلمانان ارمنستان که در دوران سکولاریسم برجای مانده است.
بازار سرپوشیده (Pak Shuka)
این ساختمان نیز یکی از بناهای قدیمی به سبک معماری نئوکلاسیک است که در آن محصولات غذایی به صورت تازه و کنسرو به فروش می‌رسد.
ایستگاه راه آهن
ساختمان ایستگاه نیز یکی دیگر از شاهکارهای معماری نئوکلاسیک است که در میدان دیوید ساسون (David of Sasoun)، قهرمان افسانه‌ای ارمنستان قرار دارد و مجسمه یادبود وی نیز در این ایستگاه نصب شده است. متاسفانه میدان، ایستگاه و مجسمه در حال حاضر در وضعیت مناسبی قرار نداشته و به دلیل عدم استفاده از شبکه ریلی ایستگاه تقریبا متروکه است.
پارک و بنای یادبود پیروزی (Victory Park/Monument)
این پارک در مرکز شهر قرار داشته و در آن مجسمه‌های زیبایی مانند مادر ارمنستان قرار دارد.
پارک عشاق (Lover’s Park)
پارک عشاق قدیمی‌ترین پارک ایروان است که در آن مناسبت‌های مختلفی از جمله نمایشگاه‌ها و کنسرت‌ها برگزار می‌شوند. این پارک در نزدیکی ایستگاه مترو مارشال باقرامیان (Marshal Baghramian) قرار دارد که خود یکی از زیباترین ساختمان‌های ایروان به سبک مدرن است.
پارک کودک
پارک کودک یکی دیگر از یادگارهای دوران اتحادیه جماهیر شوروی است که در ایروان به یادگار مانده است. این پارک در سال ۱۹۳۷ ساخته شده و در سال ۲۰۱۲ مورد بازسازی قرار گرفته است.
آب‌نمای موزیکال
این آب‌نما در میدان جمهوری و در مقابل گالری هنر قرار دارد و از ابتدای بهار تا شروع فصل سرما در پاییز نمایش فواره‌ها به همراه موسیقی پاپ، جاز و راک اجرا می‌شود. تماشای این نمایش زیبا برای عموم آزاد و رایگان است.
موزه‌ها :
بخش سوم جاذبه‌های ایروان به موزه‌ها اختصاص دارد که گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ ایروان، اسناد تاریخی جهان و نیز آثار هنری هنرمندان گذشته و معاصر در آن‌ها نگهداری می‌شوند. البته با توجه به تعداد زیاد موزه‌ها فقط تعدادی از آن‌ها به اختصار معرفی شده‌اند.
موزه سرگئی پاراجانف (Parajanov Museum)
این موزه یکی از محبوب‌ترین موزه‌های ایروان است که به یاد سرگئی پاراجانف، کارگردان و هنرمند معروف ارمنستان بنا شده است. بهای بلیط این موزه ۲ یورو برای هر نفر و در صورت همراهی راهنما ۸ یورو است.
موزه ساریان (Saryan Museum)
اگر علاقه‌مند به آثار هنری هستید، بازدید از موزه هنری ماردیروس ساریان را از دست ندهید؛ زیرا ساختمان این موزه در سه طبقه، محل زندگی این هنرمند بوده و در آن آثار نفیسی از این هنرمند نگهداری می‌شود.
موزه هنرهای معاصر کافسچیان (Cafesjian Museum of Modern Art)
موزه هنرهای معاصر محل نگهداری آثار جرارد لئون کافسچیان است و در طول ایام هفته از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب (روزهای تعطیل تا ۵ عصر) آماده پذیرایی از علاقه‌مندان است.
گالری ملی هنر
این گالری در میدان جمهوری و در جایگاه موزه ملی هنر ارمنستان قرار دارد. در این موزه می‌توان آثار ارزشمندی از هنرمندان روسی به همراه مجموعه آثار هنرمندان اروپایی مشاهده کرد.
موزه شهر
در این موزه نیز آثاری از زمان پیدایش مدنیت ایروان متعلق به ۵۰۰۰ سال قبل تا عصر حاضر مانند عکس‌ها، نقشه‌ها و… برای بازدید علاقه‌مندان جمع‌آوری شده است.
موزه آثار چوبی
در موزه آثار چوبی لوازم ارزشمند و دست‌ساز هنرمندان معاصر ارمنی مانند مجسمه، مبلمان و… نگهداری می‌شود.
کلیساها :
کلیساهای ایروان از صبح تا ساعات پایانی عصر برای ورود عموم آزاد بوده و هیچ وجهی برای بازدید دریافت نمی‌شود.
کلیسای کاتولیک (مریم مقدس) ایروان (Katoghike)
قدیمی‌ترین کلیسای ایروان که به سبک معماری ارمنی است که در ناحیه کنترون قرار دارد و ساخت‌وساز آن در سال ۱۲۶۴ به پایان رسیده است.
کلیسای جامع سنت گریگور روشنگر (St Gregory the Illuminator Cathedral)
این کلیسا در سال ۲۰۰۱ به مناسبت بزرگداشت هزار و هفتصدمین سال پیدایش مسیحیت در ارمنستان و با الهام از اصول معماری سبک ارمنستان ساخته شده است. برخلاف سایر کلیساها فضای داخلی کاملا نورانی بوده و اثری از شمع در آن وجود ندارد.
کلیسای جامع سارکیس مقدس (St Sargis Vicarial Church)
این کلیسا تقریبا در حومه شهر قرار دارد و از این رو، نمای بسیار زیبایی از شهر و مناظر اطراف را از آنجا می‌توان تماشا کرد. ساخت‌وساز این ساختمان سال ۱۸۴۲ میلادی به پایان رسیده و در اغلب اوقات شلوغ است.
کلیسای سنت آستواتساتین نورک (St Astvatsatsin of Nork)
کلیسای سنت آستواتساتین نورک یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای ایروان است که در قرن هجدهم میلادی ساخته شده و در دوران حاکمیت سکولاریسم شوروی تخریب شد. البته در زمان ساخت نیز به دلیل فوت سرمایه‌گذار اصلی آن، اتمام بنای کلیسا نیمه‌تمام مانده است.
