با آداب معذرت خواهی مردم ژاپن آشنا شوید

یکی از مواردی که مسافران ژاپن را همیشه شگفت‌زده می‌کند، آداب و رسوب جالب و گاهی عجیب مردم این کشور است. ژاپنی‌ها انسان‌های پرکار و پرتلاشی هستند و در جهان با این صفت از آن‌ها یاد می‌شود. در ژاپن، اگر جایی آدرس را اشتباه بروید و از یک شخص ژاپنی کمک بخوهید، آن‌ها بدون صحبت‌های اضافه و نالیدن از خستگی شدید کار روزانه، به شما تا آخرین مرحله‌ی کارتان کمک و در پایان، از شما معذرت خواهی می‌کنند و پی کار و زندگی خود می‌روند!

مردم ژاپن آداب جالبی برای معذرت‌خواهی و مواردی این‌چنینی برای خود تعریف کرده‌اند، به‌طوری که معذرت‌خواهی کردن بخشی از زندگی روزانه‌ی یک شخص ژاپنی است! آن‌ها برای این کار، حالات خاصی را هم به‌خود می‌گیرند و یکی از این حالت‌های ویژه، قرار دادن دست روی قسمت جلویی صورت است.

سومیماسن (すみません) در زبان ژاپنی یعنی عذر می‌خواهم؛ تنها ده درصد واژه‌ی سومیماسن در میان مردم ژاپن برای معذرت‌خواهی پس از انجام کاری ناپسند گفته می‌شود و نود درصد آن، برای ادای احترام و بیان ادب و روراست بودن است.

حدود بیست کلمه‌ی مختلف برای ادای عذرخواهی در زبان ژاپنی وجود دارد؛ کلمه‌ی گومن‌ناسای (ごめなさい) به معنی معذرت می‌خواهم/ببخشید یکی از آن‌ها است اما، سومیماسن بیشتر از گومن‌ناسای میان مردم ژاپن برای بیان چنین موضوعاتی کاربرد دارد. در تاکسی‌ها، رستوران‌ها و در کل، مکان‌های عمومی، کلمه‌ی سومیماسن و آریگاتو (ありがとう) به معنی ممنونم، خیلی زیاد شنیده می‌شود.

لاری اینوکوما (Laurie Inokuma) که درجات بالایی در آموزش زبان ژاپنی دارد و حدود ۱۵ سال در خطوط هوایی ژاپن هم کار کرده است، درباره‌ی موضوع مورد بحث ما دیدگاه‌های جالبی دارد:

تنها ده درصد از کلمه‌ی سومیماسن برای معذرت‌خواهی و نود درصد آن برای نشان دادن ادب و روراستی است. سومیماسن یک کلمه‌ی روتین در فرهنگ ژاپن است. مثلا وقتی کسی برای شما کاری انجام می‌دهد، یا هنگامی که درحال راه رفتن هستید، کسی جلوی شما می‌آید یا شخصی درب یک مغازه را برای شما باز می‌کند، از این کلمه استفاده می‌شود. ژاپنی‌ها برای اینکه از شخصی که بخاطر آن‌ها به‌زحمت افتاده تشکر کنند، از این واژه استفاده می‌کنند و بله؛ کمی خنده‌دار به‌نظر می‌رسد و لازم نیست سومیماسن را جایگذین کلمه‌ی آریگاتو کرد.

ارین نیمی (Erin Niimi)، نویسنده‌ی بریتانیایی/ژاپنی کتاب Japonisme که به آداب و فرهنگ مردم ژاپن می‌پردازد، در این باره چنین گفته است:

در ژاپن، فرهنگی برای معذرت‌خواهی و فرهنگی برای تشکر کردن وجود دارد. یادم می‌آید که یک روز، عمه‌ی بریتانیایی من یک خانم ژاپنی را در یک کنفرانس که به کارش مربوط می‌شد، ملاقات کرد. او از زن ژاپنی خواست که شام را با ما صرف کند و زن ژاپنی هم شام را همراه ما خورد. نکته‌ی خیلی جالب اینجا بود که زن ژاپنی با وجود اینکه هیچ ایده‌ای نداشت که آن روز را قرار است همراه با ما سپری کند، همراه با خود یک‌سری هدیه همراه داشت و به من و خواهر و برادر کوچک‌ترم داد. رفتارش فوق‌العاده بود.

این اخیرا هم یک موضوع جالب، قضیه‌ی فرهنگ تشکر در ژاپن را بیش از پیش پررنگ کرد. در جریان مسابقات جام جهانی که تیم ژاپن در جریان دور حذفی این مسابقات از آن کنار رفت، اعضای تیم ملی این کشور پس از جمع کردن وسایل خود از رختکن، آن را کاملا تمیز کردند و با گذاشتن یک نامه‌ی تشکر در آن، محل را ترک کردند!

اینوکوما در ادامه‌ی صحبت‌هایش درباره‌ی منشاء این اخلاق مردم ژاپن گفت:

برای اینکه در ژاپن بتوانید در کنار دیگر همسایه‌های خود زندگی کنید، به ادب و احترام نیاز دارید. این احترام به دیگران است. او برای تایید این ادعای خود، مخاطبش را به تماشای زندگی مردمان توکیو دعوت می‌کند و از آن‌ها می‌خواهد تا به مناطقی مثل پارک گیوئن (Gyoen) در محله‌ی شینجوکو برای تماشا مراسم روییدن شکوفه‌های گیلاس بروند و رفتار متقابل مردم را تماشا کنند.

 

در ژاپن می‌توانیم شلوغ‌ترین شهرهای دنیا را پیدا کنیم؛ این کشور که حدود ۹۳٫۹۳ درصد مردمش شهرنشین هستند، وسعت اندکش موجب پرتراکم شدن شهرهایش شده است. به‌عنوان مثال، در شهر توکیو در هر متر مربع ۶٫۱۵۰ نفر وجود دارند و این آمار در برابر لندن که در هر متر مربعش ۵٫۷۲۹ نفر حاضر هستند، خیلی بالا به‌نظر می‌آید. بدون شک می‌توانیم بگوییم که توکیو، شلوغ‌ترین و پرترددترین پایتخت دنیا است. روزانه حدود ۲٫۴ میلیون نفر در این شهر تردد می‌کنند و میانگین فضای ۲۲ متر مربع برای زندگی هر شهروند این شهر، همه از شلوغ‌ و پرتراکم بودن آن خبر می‌دهند. اینجاست که متوجه می‌شویم چرا اکثر خانه‌های شهروندان توکیویی نسبتا کوچک است و باز هم اینجاست که متوجه می‌شویم که «فضا» چقدر برای مردم این شهر و صدالبته این کشور، اهمیت دارد.

همانطور که ذکر شد، فضا برای مردم ژاپن اهمیت شدیدا بالایی دارد به‌طوری که کلمه‌ی めいわく (مِیواکو) در این زبان یعنی ببخشید که فضای شما را اشغال کردم!

اما باید در نظر داشته باشیم که ادب مردم ژاپن، در اثر مسائل اجتماعی و مواردی مثل فضای کم و چیزهای این‌چنینی ایجاد نشده است و تجربیات مختلفی که مسافران و توریست‌های این کشور کسب کرده‌اند، این ادعا را تایید می‌کند. در کتاب Japonisme، ارتباط میان ژاپن مدرن و فرهنگ و سنت‌های این کشور با فرهنگ معذرت‌خواهی و سپاس‌گذاری مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است و نتیجه، به ارتباط مردم ژاپن با طبیعت و آرامش ذهنی آن‌ها اشاره داشته است. در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:

بسیاری از فعالیت‌های مردم ژاپن درباره‌ی برقرار کردن رابطه میان خود و جهان اطراف است. فعالیت‌هایی مثل مراسم چای یا خوشنویسی ژاپنی، همه و همه برای ایجاد یک درک میان مردم ژاپن است که در این لحظه، در چه جایی از دنیا قرار دارند و این موضوع، به رفتار آن‌ها با یکدیگر کمک شایانی کرده است.

افزایش خانه‌های چای و موارد این‌چنینی در شهرهای ژاپن، بیش از پیش به عمیق‌ شدن رفتار و ذهن مردم این کشور کمک کرده است. هیدتسوگو اوئنو (Hidetsugu Ueno) مدیر یک کافه در توکیو هم به چنین موضوعی اعتقاد دارد و درباره‌ی آن چنین می‌گوید:

البته که ما اگر نخواهیم، از شخصی عذرخواهی نمی‌کنیم. ولی ما می‌توانیم خودمان را جای دیگران بگذاریم و برایشان ناراحت شویم و وقتی که این کار را انجام می‌دهیم، می‌خواهیم آن را بلند ابراز کنیم.

همانطور که پیش‌تر ذکر شد، فعالیت‌هایی مثل مراسم چای یا خوشنویسی ژاپنی، به مردم ژاپن کمک می‌کند تا در یک لحظه و یک مکان، تمرکز بالایی داشته باشند و آگاهی زیادی پیرامون محیط اطرافشان داشته باشند. اینکه مردم ژاپن به خوبی می‌توانند یکدیگر را درک کنند و خودشان را جای یکدیگر بگذارند، با این موضوع که ذکر کردم رابطه‌ای کاملا مستقیم دارد.

اگر نگاهی به آمار جرم و جنایت در ژاپن بیندازیم، بیشتر از قبل به اهمیت این موضوع پی می‌بریم. ژاپن به کم بودن آمار جرم و جنایت در آن معروف است و کمترین آمار خودکشی در جهان، به‌نام ژاپنی‌ها ثبت شده است. اوئنو در این باره می‌گوید:

ما راهبان مذهبی نیستیم ولی اگر در خیابان یک کیف پول پیدا کنیم آن را به ماموران پلیس تحویل می‌دهیم. ما می‌توانیم درک کنیم که مردم چقدر با گم کردن کیفشان ناراحت می‌شوند و عذاب می‌کشند. اگر برایمان چنین موضوعی پیش بیاید ما باید واکنش نشان بدهیم؛ ما این چیزها را در مدرسه یاد می‌گیریم!

این موضوع به فرهنگ سامورایی‌ها برمی‌گردد و از همه درخواست می‌کند تا مردم در انجام دادن کارهای خود، نفع هم‌نوعان خود را سرلوحه‌ی کارشان قرار دهند. اوئنو در ادامه‌ی صحبت‌هایش چنین گفت:

شما فقط باید گروه فوکوشیما ۵۰ را به‌یاد بیاورید، گروهی از کارمندان بالای ۵۰ سال نیروگاه اتمی فوکوشیما که پس از سونامی ویرانگر سال ۲۰۱۱، تصمیم گرفتند در نیروگاه بمانند و به‌دنبال دیگر همکارانشان بگردند.

معذرت‌خواهی در ژاپن زبان خاص خودش را دارد. این موضوع حتی راه خود را به لغات و واژگان دستور زبان این کشور هم باز کرده است. هرچقدر هم زبان ادب مردم ژاپن پیچیده باشد، آینه‌ای تمام‌نما از فرهنگ گسترده‌ی آن‌ها است. کلمه‌ی «عذرمی‌خواهم» روشی برای نشان دادن ادب، احترام و روراستی میان ژاپنی‌ها است و این موضوع را می‌توانید در خیابان‌های شلوغ توکیو ببینید. به‌نظر می‌رسد که ادب و احترام در DNA مردم ژاپن وجود دارد!