آیا روسیه بر فاجعه‌ای اتمی صدها برابر مهیب‌تر از فوکوشیما سرپوش می‌گذارد؟
دانشمندان اعلام کردند که ابر مواد رادیواکتیوی که در سال ۲۰۱۷ در اروپا شناسایی شده بود، از یکی از تأسیسات اتمی روسیه نشأت گرفته بود.
به گفته تیمی بین‌المللی از دانشمندان، ابر پهناوری از تابش‌های اتمی که در سال ۲۰۱۷ قاره اروپا را در برگرفته بود، از سانحه‌ی اتمی در یکی از تأسیسات اتمی کشور روسیه نشأت گرفته بود. مقامات کشور روسیه در آن زمان وجود ابر اتمی در منطقه اورال را تأیید کردند؛ اما مسئولیت نشت مواد رادیواکتیو را برعهده نگرفتند.
نشت اتمی سال ۲۰۱۷ توسط دانشمندان چندین کشور اروپایی ثبت شد. در آن زمان، هیچ کشور یا سازمانی مسئولیت نشت اتمی را برعهده نگرفت، هرچند در همان زمان نیز اعتقاد بر این نبود که حادثه رخ داده، موجب آسیب به کسی شده باشد. حال، پژوهش جدیدی که از ۱۳۰۰ سنجش مختلف برای ردیابی منبع نشت بهره برده، منبع احتمالی نشت را منطقه اورال روسیه می‌داند؛ جایی که «مجتمع اتمی مایاک (Mayak Nuclear Complex)» در آن قرار دارد.
اما آنچه در اکتبر سال ۲۰۱۷ رخ داد، ابر عظیمی از تابش‌های رادیواکتیو بود که بین ۳۰ تا ۱۰۰ برابر، تابش رادیواکتیو بیش‌تری نسبت به حادثه اتمی فوکوشیما وارد جو کره زمین کرد که در سال ۲۰۱۱ در ژاپن رخ داد. این نشت اتمی برای اولین‌بار در تاریخ ۲ اکتبر ۲۰۱۷ (۱۰ مهر ۱۳۹۶) ثبت شد. در این هنگام تیمی از دانشمندان ایتالیایی سطوح غیرعادی از ایزوتوپ رادیواکتیو موسوم به «روتنیم-۱۰۶ (Ruthenium-106)» را بر فراز شهر میلان در شمال ایتالیا ثبت کردند.
ساعاتی بعد، دانشمندانی از کشورهای جمهوری چک، اتریش، نروژ و بعدا دانشمندانی از پنج کشور دیگر پس از ثبت مقادیر بالای روتنیم-۱۰۶ هشدارهایی را در این مورد صادر کردند. دانشمندان پس از بررسی‌های خود دریافتند که یک سانحه‌ی اتمی در جایی در اوراسیا رخ داده و تجزیه‌و‌تحلیل‌های روتنیم-۱۰۶ در پژوهش جدید نشان می‌دهد که این نشت در هنگام «بازیافت هسته‌ای» رخ داده است.
مقامات روسیه مسئولیت نشت مواد رادیواکتیو را برعهده نگرفتند
خوشبختانه، این ماده رادیواکتیو برای انسان خطرناک نبود. مؤسسه «حفاظت رادیولوژی و ایمنی اتمی (IRSN)» در سال ۲۰۱۷ اعلام کرد که غلظت روتنیم-۱۰۶ای که در هوای اروپا و به‌خصوص در فرانسه ثبت شد، عواقبی برای سلامت انسان و برای محیط‌زیست نداشته است؛ اما در همین گزارش ذکر شده بود که شرایط می‌توانسته در نزدیکی محل سانحه خطرناک بوده باشد.
در اوایل اکتبر سال ۲۰۱۷، چندین کشور اروپایی مقادیر بالایی از سطح روتنیوم-۱۰۶را در قاره‌ی سبز شناسایی کردند و براساس سطوح غلظت، احتمالا نشت در اطراف کوه‌های اورال روسیه رخ داده بود
نویسنده اصلی پژوهش جدید، جورج استاین‌هاوزر، شیمیدان اتمی از دانشگاه لایبنیتس در هانوفر آلمان، گفته است بیش از ۱۳۰۰ سنجش جوی از سراسر جهان نشان می‌دهد که در هنگام رخ دادن این سانحه اتمی بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ ترا بکرل (هزار میلیارد بکرل-واحد اندازه‌گیری پرتوزایی) روتنیوم رادیواکتیو وارد جو شده است.
روتنیوم-۱۰۶، یک ایزوتوپ رادیواکتیوی روتنیوم است که نسبت به نمونه‌‌ای که به‌صورت طبیعی رخ می‌دهد نوترون‌های متفاوتی دارد. این ایزوتوپ می‌تواند در طول فرایند «شکافت هسته‌ای»، اتم‌های اورانیوم-۲۳۵ تولید شود. استاین‌هاوزر در همین رابطه به خبرگزاری علمی Live Science گفت که اگرچه ابر حاصل از تابش اتمی به اندازه‌ای رقیق شده بود که هیچ آسیبی به مردم وارد نکند، اما کل مواد رادیواکتیو سانحه بین ۳۰ تا ۱۰۰ برابر سطوح تابش اتمی رهاشده پس از حادثه فوکوشیما در ژاپن بود.
سانحه اخیر تابش‌های رادیواکتیوی بین ۳۰ تا ۱۰۰ برابر حادثه اتمی فوکوشیما وارد جو کرد
به گفته استاین‌هاوزر و همکارانش، ابر مواد رادیواکتیوی که در سال ۲۰۱۷ وارد جو زمین شد، در مرکز و شرق اروپا، آسیا، شبه‌جزیره عربستان و حتی منطقه کارائیب شناسایی شد. استاین‌هاوزر گفت تنها روتونیوم-۱۰۶ رادیواکتیو که یکی از فرآورده‌های شکافت هسته‌ای است-دارای نیمه عمر ۳۷۴ روز- در ابر رادیواکتیو کشف شد.
آقای استاین‌هاوزر می‌گوید، در هنگام بازیافت هسته‌ای، یعنی زمانی‌که پلوتونیوم رادیواکتیو و اورانیوم از سوخت هسته‌ای مصرف شده در رآکتورهای هسته‌ای جداسازی می‌شوند؛ روتنیم-۱۰۶ نیز جدا شده و با سایر زباله‌های رادیواکتیو در مخازن مخصوصی نگه‌داری می‌شوند. بدین ترتیب، انتشار هرگونه سطوح بالایی از روتنیوم در حین بازیافت هسته‌ای می‌تواند ناشی از یک سانحه اتمی باشد. وی در ادامه افزود که تأسیسات اتمی مایاک از معدود مکان‌هایی در جهان هستند که چنین فرآیندهایی در آن انجام می‌گیرد.
پژوهش جدید نشان می‌دهد ابر رادیواکتیوی که در سال ۲۰۱۷ در آسمان اروپا به چرخه افتاده بود، ناشی از نشت سوخت اتمی در تأسیسات اتمی مایاک در جنوب روسیه بود: (عکس از مجموعه‌ی تلویزیونی چرنوبیل)
حادثه‌ی اخیر کمی بیش از ۶۰ سال پس از حادثه اتمی مایاک در سال ۱۹۵۷ رخ داد که منجر به یکی از بزرگ‌ترین فجایع اتمی تاریخ منطقه شد، و تنها فاجعه نیروگاه اتمی چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ (در اوکراین کنونی)، از آن مهیب‌تر بود. در حادثه سال ۱۹۵۷، معروف به فاجعه «کیشتیم (Kyshtym)»، یک مخزن زباله هسته‌ای مایع در تأسیسات مایاک منفجر و بلافاصله ذرات رادیواکتیو در منطقه پخش شد و دودی مهیب و غلیظ از مواد رایواکتیو نیز تا صدها کیلومتری منطقه پیش روی کرد.
براساس الگوهای آب‌و‌هوایی، مقصر اول مجتمع اتمی مایاک روسیه بود؛ اما مقامات روسیه رخ دادن چنین سانحه‌ای را تکذیب کردند و گفتند که ممکن است که این اشعه‌ها ناشی از ماهواره‌ای باشد که باتری «رادیونوکلئید (هسته پرتوزا)» آن پس از ورود به جو زمین آتش گرفته، اما این ادعای ماهواره‌ی فرضی نیز از آنجایی که هیچ سازمان فضایی گزارشی مبنی بر سقوط هیچ ماهواره‌ای را اعلام نکرد تکذیب شد. احتمالا لاپوشانی مقامات روسی به این دلیل بود که در این محل، پلوتونیوم لازم برای سلاح‌های هسته‌ای تولید می‌شده است. استاین‌هاوزر گفت، با این حال، روسیه کمیته تحقیقاتی برای بررسی ابر رادیواکتیو تشکیل داد؛ اما این کمیته اعلام کرد که شواهد کافی برای تعیین علت حادثه اتمی که منجر به تشکیل ابر رادیواکتیو شده موجود نیست.
اما به نظر پژوهش اخیر استاین‌هاوزر و همکارانش که در «مقالات آکادمی ملی علوم ایالات متحده آمریکا (PNAS)» منتشر شده، قصد دارد که پرونده این گمانه‌زنی‌ها را کاملا ببندد. در این پژوهش، دانشمندان با استفاده از بیش از ۱۳۰۰ سنجش از ۱۷۶ ایستگاه مستقر در ۲۹ کشور جهان، منبع حادثه را منطقه جنوبی اورال در کشور روسیه، جایی که مجتمع اتمی مایاک واقع است شناسایی کردند. پژوهشگران در مقاله خود نتیجه‌گیری کردند که براساس زمان‌بندی شناسایی‌ها، تجزیه‌و‌تحلیل‌های چشمه‌ی تابش و بررسی مواد شیمیایی، مجتمع اتمی مایاک باید مقصر اصلی این نشت اتمی بوده باشد.
در این پژوهش همچنین نحوه‌ی تشکیل شبکه‌ی نظارتی کشورهای اروپایی برای شناسایی رادیونوکلئیدها به خوبی نشان داده شده که دلیل تشکیل آن هم به دلیل نگرانی‌های ناشی از فاجعه مهیب چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ است. در پژوهش آمده است که در حال حاضر، بخش اعظمی از شبکه‌های اروپایی به وسیله تأسیساتی به نام «حلقه پنج (Ro5)» با هم ارتباط دارند تا اطلاعات تخصصی در سطح آزمایشگاهی در رابطه با رادیونوکلئیدهای هوایی شناسایی و به سرعت با دیگر تأسیسات تبادل شوند و در اکتبر سال ۲۰۱۷، انتشار بی‌سابقه‌ای از ایزوتوپ روتنیم-۱۰۶ در جو کره زمین موضوع شناسایی و تبادل اطلاعات بی‌شماری در بین تأسیسات حلقه‌ی پنج بود.
با این حال، شرکت دولتی «روس‌اتم (Rosatom)» یافته‌های پژوهش اخیر را نیز تکذیب کرده است. یکی از نمایندگان این شرکت به Sciencealert گفت که هیچ رویدادی در هیچ یک از نیروگاه‌ها و تأسیسات روس‌اتم گزارش نشده است. در ادامه این تکذیبیه آمده است که هم شرکت‌های ملی و هم کارشناسان کمیته‌ی بین‌المللی مستقلی که تأسیسات مایاک را مورد بازرسی قرار دادند شواهدی پیدا نکردند که نشان دهد، ایزوتوپ روتنیم-۱۰۶ از این محل نشأت گرفته است. همین‌طور پژوهشگران این کمیته هیچ اثری از سانحه و قرار گرفتن کارکنان در معرض سطح بالای مواد رادیواکتیویته را پیدا نکردند.
