اصلی ترین معیارهایی که اکثر محققان از آن برای شناسایی 5 ماده اعتیاد آور مخرب بهره می برند شامل مواردی از جمله میزان تخریب و صدمات این مواد، تاثیر مخرب مواد بر روی فعال سازی سیستم دوپامین مغز، میزان نشئگی و لذت بخش بودن مواد، مشکلات ترک مواد و نیز میزان اعتیادآور بودن آن می شود. اکثر محققان در خصوص خطرناک بودن 5 ماده اعتیاد آور برتر جهان متفق القول هستند و آنها را به شکل زیر طبقه بندی می کنند.
1 هرویین
برای بسیاری از محققان هرویین در راس مواد مخدر خطرناک و عنوان دار نخست از 5 ماده اعتیاد آور است. این ماده مخدر تاثیر مخربی بر روی سیستم دوپامین مغز دارد. دوپامین نوعی هورمون است که در مغز انسان ایجاد می شود. این هورمون در صورتی که در مغز تحریک شود باعث شادی و خوشحالی و دوری از افسردگی می شود، اما این روند باید به صورت طبیعی باشد و اگر عامل خارجی این هورمون را در مغز تحریک کند فرد برای خوشحال شدن باید سطح بالاتری از هورمون را در مغز خود ایجاد نماید تا احساس شادی کند. حال اگر مواد مخدر قطع شود دیگر دوپامینی در مغز ترشح نمی شود و لذا فرد معتاد احساس خماری می کند و اینگونه است که سیستم دوپامین مغز دچار اختلال می شود.
در موارد مختلف محققان در کمال ناباوری شاهد بودند که چگونه مصرف هرویین منجر به افزایش 200 درصدی سطح دوپامین در مغز می شود. این تنها چالش و مشکلی نیست که هرویین به همراه دارد. همه پژوهشگران بخوبی واقف هستند که این ماده مخدر بسیاری خطرناک و مرگبار است و کوچکترین اشتباهی در مصرف آن می تواند به مرگ فرد معتاد منجر شود. در واقع برای مرگبار بودن هرویین لزومی ندارد تا حجم بالایی از آن مصرف شود و اگر فرد معتاد 5 برابر بیشتر از دوز نشئه کننده مصرف کند به یقین خود را به هلاکت خواهد رساند.
آمارها نشان می دهد که بازار جهانی هرویین در سال 2009 گردش مالی 68 میلیارد دلاری داشته است و این می تواند زنگ خطری برای سلامت در سطح جهانی باشد.
2 کوکائین
دومین ماده اعتیاد آور کوکایین است. مصرف کوکایین با شادی زیاد و نشئگی بالا همراه است. این ماده به صورت مستقیم بر روی فعالیت نورون های مغزی و عملکرد دوپامین تاثیر می گذارد و مانع از قطع شدن و یا کاهش سطح دوپامین در مغز می شود. لذا دوپامین موجود در مغز به شکل غیر طبیعی افزایش می یاید. کوکایین نیز تاثیری مخرب بر روی سیستم دوپامین مغز دارد تا جاییکه میزان ترشح آن در مغز را 3 برابر می کند.
برآورد شده است که بین 14 تا 20 میلیون انسان در سراسر جهان اعتیاد به کوکایین دارند و ارزش بازار مالی این ماده مخدر 75 میلیارد دلار تخمین زده شده است. در حدود 21 درصد افرادی که مبادرت به سوء مصرف کوکایین می کنند به آن وابسته می شوند و باید توجه داشت تحریک کنندگی کوکایین مشابهت بسیاری به متامفتامین دارد.
3 نیکوتین
اما سومین ماده اعتیاد آور را نیکوتین عنوان کرده اند. نیکوتین اصلی ترین ترکیب اعتیادآور در سیگار است. در زمان استنشاق دود سیگار نیکوتین موجود در دود به سرعت وارد ریه شده و جذب مغز می شود. این ماده بسیار اعتیادآور است به گونه ای که 2 سوم آمریکایی هایی که تجربه مصرف دخانیات داشته اند به سرعت به آن معتاد شده اند.
سازمان بهداشت جهانی در سال 2002 اعلام کرد که در سراسر دنیا در حدود یک میلیارد نفر به نیکوتین اعتیاد داشته اند و این ماده هر سال 8 میلیون نفر را به کام مرگ فرو می برد. این ماده اعتیاد آور نیز بر روی سیستم دوپامین مغز تاثیر مخرب دارد تا جاییکه بین 25 تا 40 درصد در افزایش حجم دوپامین تاثیر می گذارد.
4 باربیتورات ها
باربیتورات ها به دسته ای از داروهای تضعیف کننده اطلاق می شود که بر روی سیستم عصبی مرکزی تاثیر می گذارند و خاصیت آرامبخش دارند. اما مصرف طولانی مدت این دارو که در اشکال قرص، شربت و آمپول مصرف می شود می تواند وابستگی فیزیکی و روانی ایجاد کند.
این داروها که در دسته ماده اعتیاد آور طبقه بندی می شوند در ابتدا تنها در جهت رفع مشکل اضطراب و نیز کم خوابی استفاه می شد، اما بر روی مغز تاثیر می گذارند و منجر به خاموشی فعالیت بخش هایی از مغز می شوند.
در دوزهای پایین این دارو می تواند شادی زیادی را به همراه آورد، اما دوز بالای آن سیستم تنفسی را مختل کرده و منجر به مرگ می شود. در زمانی نچندان دور پزشکان به طور عادی این دارو را برای بیماران خود تجویز می کردند و لذا اعتیاد به باربیتورات ها در جامعه متداول بود، اما بعدها داروهای دیگری جایگزین شد و اعتیاد به این دارو سیر نزولی به خود گرفت.
در واقع اسید باربیتوریک خود بر روی سیستم اعصاب مرکزی تاثیر می گذارد و تاثیر آن نیز آرام بخش است. تاکنون در حدود ۲۵۰۰ نوع مشتقات این دارو کشف شده است.
بطور معمول باربیتورات با اثر بسیار سریع را به‌عنوان مواد بی هوش کننده و با اثر متوسط، به‌عنوان آرامبخش طبقه بندی می‌کنند. امروزه به‌عنوان داروی خواب آور از باربیتورات به‌دلیل خطر ناشی از مصرف دوز بالا و خطر خود کشی استفاده نمی‌شود و جایگزین های جدید برای آن تجویز می گردد. همچنین در برخی از کشورها نیز برای مجازات اعدام از باربیتورات به‌جای روش‌های خشن استفاده می‌شود.
5 الکل
مصرف مشروبات الکلی هر چند در بسیاری از کشورها قانونی است، اما باید توجه داشت که این دسته از مشروبات در رده پنجم و به عنوان ماده اعتیاد آور خطرناک طبقه بندی می شوند.
الکل به عنوان یک ماده اعتیاد آور تاثیر مستقیمی بر روی مغز دارد و می تواند به اختلال در سطح دوپامین مغز منتهی شود تا جاییکه مصرف مشروبات الکلی بین 40 تا 360 درصد بر سیستم سطح دوپامین مغز و سیستم لذت مغز تاثیر دارد. از نکات جالب مشروبات الکلی آن است که هر قدر مصرف این نوشیدنی بیشتر شود سطح دوپامین در مغز نیز افزایش می یابد.
بطور کلی 22 درصد افراد که بطور ممتد مشروبات الکلی مصرف می کنند پس از مدتی به آن وابسته می شوند. آمارها نشان می دهد که در حدود 2 میلیارد نفر در سراسر دنیا مشروبات الکلی مصرف می کنند و در سال 2012 نیز 3 میلیون نفر بر اثر نوشیدن الکل جان خود را از دست داده اند.
